صنایع دستی ایران میراثی به جا مانده از گذشتگان است، که امروزه بیانگر فرهنگ آداب و رسوم و هنر دست ملت ایران است.صنایع دستی به عنوان بخشی مهم و تاثیرگذار در ساختار اجتماعی فرهنگی هنری و اقتصادی کشورها ایفا می کند. بسیاری از صنایع دستی اصیل ایرانی متعلق به نصف جهان یعنی شهر زیبای اصفهان است. هنرمندان اصفهانی این شهر را به مرکز تولید و توزیع صنایع دستی اصیل و منحصر به فرد تبدیل کردند. صنایع دستی اصفهان از شهرت جهانی برخوردار میباشد. بسیاری از مردم دنیا ایران را با سوغات و صنایع شهرهایی نظیر اصفهان می شناسند.
پیشینه صنایع دستی اصفهان
اوج رونق و شکوفا شدن این هنرهای دستی زیبا به دوران صفویه بر می گردد. از آن زمان هنرمندان و استاد کاران بزرگ هنر و مهارت های خود را به شاگردان آموزش می دادند و به همین طریق این هنر های زیبا تا به امروز نسل به نسل منتقل شد. صنایع دستی اصفهان در طول تاریخ پستی و بلندی های بسیاری داشته است.
صنایع دستی همچون: قالی بافی، منبت کاری، زری و مخمل بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، نگارگری، سفالگری، میناکاری، مسگری، ابریشم بافی، سفالگری،کاشی کاری، قلم زنی، فیروزه کوبی، نقره سازی، پولک دوزی و قلمکار
قالی بافی اصفهان
قالی های تاریخی و گرانبهای استان اصفهان مظهر زیبایی ، ذوق و هنر ایرانیان در جهان است. قالی ایران امروزه عامل مهم شناسایی کشور ما به مردم جهان میباشد.
قالی نوعی پوشش برای کف زمین است که از الیاف مختلفی مانند: پنبه، پشم و یا نخ و ابریشم بافته می شود. قالی با نام های دیگری مثل قالین، فرش و غیره هم نام برده میشود.
پیشینه قالی بافی
برخی معتقدند که اولین بار چادرنشینان برای کف خالی چادرهایشان چیزی شبیه فرش را اختراع کرده و به هنر قالی بافی پرداختند. ان فرش ها رفته رفته پیشرفت کرد تا به فرش عالی های امروزی رسید. هنر قالی بافی یکی از هنر های ارزشمند و اصیل ایران است قدمتی دیرینه دارد. در عهد صفویه شاه عباس شهر اصفهان را به یکی از مراکز عمده قالی‌بافی تبدیل کرد. در این شهر تعداد زیادی کارگاه وجود داشت که در آن قالی‌های زربفت بافته می‌شد.
امروزه در روستاهای اطراف اصفهان کم و بیش دارای قالب وجود دارد بر روی قالی ها قالیچه ها طرح شاه عباسی و سایر طرح های اصفهان بافته می شود. رنگ هایی به کار رفته در آنها معمولاً نباتی بوده و بیشتر از قارا، روناس، پوست انار پوست گردو و چند گیاه دیگر استفاده می شود. از توابع اصفهان که در هنر قالی بافی مشهور هستند میتوان قالیچه های بختیاری و قالی های جوشقان را نام برد. صادرات فرش دستبافت اصفهان با وجود تداوم تحریم ها، قوانین سختگیرانه داخلی و تاثیر گذاری ویروس کرونا کاهش نیافته است. اغلب قالی های گرانبهای قدیمی ایران که در موزه های پاریس و لندن و سایر نقاط اروپا و آمریکا دیده میشود قالی‌های بافت اصفهان است.در سال های اخیر استان اصفهان توانسته چند برند فرش از جمله فرش اصفهان، کاشان و نایین را در جهان و همچنین فرش یلمه علی آباد فرش دهاقان و فرش جوشقان را به مخاطبان این عرصه معرفی کند.
تحصیل در رشته کارشناسی فرش
تا مدتی پیش در ایران به هنر بسیار ظریف و زیبای فرش تنها به صورت یک حرفه نگاه می شد و این هنر نسل به نسل به صورت سنتی و استاد شاگردی منتقل می گردید؛ به عبارت دیگر کمتر کسی در این حوزه به پژوهش تحقیق و مطالعه پرداخته بود. در مراکز دانشگاهی برای آموزش، حفظ و پیشرفت این هنر اصیل ایرانی، سرمایه ملی وجود نداشت اما خوشبختانه در دهه ۷۰ رشته کارشناسی فرش در برخی از دانشکده های هنر مراکز آموزش عالی ارائه گردید. در این رشته دانشجو درباره تاریخچه فرش، جامعه شناسی فرش، انواع بافت، ابزار، بافت، طراحی، رنگ و الیاف فرش اطلاعات لازم را به دست می‌آورد.
منبت کاری
منبت کاری با چوب جز ظریف ترین صنایع دستی چوبی است. که هنرمندان فعال در این حوزه با دقت فراوان محصولاتی زیبا و با ارزش خلق می کنند. هنرمندانی با چند قلم و سکنه ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی نقوش اسلیمی ختایی و گل و مرغ و غیره روی چوب کنده کاری می کنند. واژه منبت به کنده کاری خاص که با خلل و فرج چوب انجام می گیرد اشاره دارد .در این هنر طرح ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرند.
با توجه به آثار موجود منبت کاری در ایران سابقه این صنعت به ۱۵۰۰ سال قبل می رسد. برخی از مورخین و باستان شناسان نیز منبت کاری را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می دهند که می‌تواند نشان دهنده قدمت این هنر در سرزمین ایران باشد. قدیمی ترین اثر منبت کاری موجود یک در چوبی است که روی آن با خلال هایی از چوب گردو و نقوش زیبایی تزیین شده است.
مراحل منبت کاری
انتخاب چوب برای منبت کاری : انتخاب چوب برای منبت کاری دشوار است. زیرا در دوام و کیفیت نهایی اثر و همچنین زیبایی آن نقش عمده ای دارد چوب هایی که بافت نرم و سبک ای دارند اصلا برای منبت کاری مناسب نیستند.
انتقال طرح بر روی چوب: هنرمند منبت کار باید طرح کشیده شده را بر روی چوب منتقل کند تا بتواند از سطح چوب جدا نماید و در واقع قسمت های اضافه را حذف کند.
جداسازی طرح از زمینه: جداسازی طرح از زمینه ابتدا با مغارهای درشت و سپس با مغار های ظریف انجام می شود. استادکار هرچه به طرح اصلی نزدیکتر میشود از مغار های ظریف تری استفاده می کند تا به طرح آسیبی نرسد.
انجام طرح منبت بر روی چوب: پس از آنکه طرح مورد نظر به طور کامل از زمینه جدا شد با استفاده از مغار ها و ابزارهای مختلف به سطح چوب طرح و فرم داده میشود و آن را تزئین می نمایند.
پرداخت منبت: پس از انجام کار برای یکنواخت شدن سطوح اثر روی آن سمباده کشیده شده و سپس رنگ می شود.
کاربردهای هنر منبت کاری:
منبت کاری روی انواع قاب ، منبت کاری روی نرده ها ، درب ها و پایه های چوبی
زری بافی
زری به معنای پارچه ای است که پودهای آن از طلا ساخته شده است.
زری بافی یکی از رشته های صنایع دستی در زمینه نساجی و پارچه است.
پارچه زری دستبافته ای زیباست بدون گره که با گذراندن تار و پود های ابریشمی رنگارنگ نخ گلابتون از لابه لای یکدیگربافته می شود. زری دستبافته ای تخت و بدون پرز است. این پارچه نسبت به بقیه پارچه های دست بافت سنتی از تنوع رنگ و نقش بیشتری برخوردار است.
قدمت بافت پارچه هایی که در نقوش آنها نخ های گلابتون به کار گرفته شده با توجه به روایات تاریخی به حدود هفت هزار سال پیش باز می گردد.
پارچه زری، افسانه ای ترین منسوج ایرانی است، که روزگاری درمیان جهانیان مشهور بوده و هم اکنون نمونه هایی از آن زینت بخش موزه ها و سایر مراکز هنری ایران و دیگر کشورهای جهان است.
ملیله دوزی
تعریف ملیله دوزی: مزین کردن سطح پارچه با دوخت مفتول های طلایی، نقره ای و همچنین آلیاژهای مختلف به شکل فنری است. در هنر ملیله دوزی معمولاً از طرح های سنتی و خاصی استفاده می شود. از جمله رایج ترین این طرح ها، طرح گل و بوته و طرح های ترنجی هستند.
قدمت این هنر در ایران به ۲۵۰۰ الی ۳۰۰۰ سال پیش باز می گردد. این هنر در زمان ساسانیان بسیار مورد توجه بوده است. در این دوره ملیله دوزی برای تزیین لباس های رسمی لشکری و کشوری استفاده می شده است. با وجود این که این هنر از زمان هخامنشیان و ساسانیان رایج شده، اما دوران اوج آن به زمان صفویه برمیگردد. از جمله قدیمی ترین آثار مربوط به ملیله دوزی میتوان به پوشش حرم مطهر امام رضا علیه السلام اشاره کرد، که در سال ۱۲۸۵ هجری در شهر کاشان بر روی مخمل دست بافت دوخته شده و هم اکنون نیز از آن در آستان قدس رضوی نگهداری می کنند.
مراحل ملیله دوزی
ابتدا باید یک قطعه پارچه متقال یا کتان به اندازه مخمل و ترمه ای که می‌خواهند بر آن ملیله دوزی کنند بریده شود. و بعد روی تمام نقاط آن به طور یکنواخت محلول غلیظی از سریش و آب مالیده، مخمل یا ترمه را روی آن قرار می دهند و با دست چند مرتبه روی آن می‌کشند تا صاف شود و به پارچه زیرین (متقال یا کتان) بچسبد.
پس از آنکه پارچه ها خشک شد نقش هایی را که قبلاً آماده شده است روی پارچه مخمل یا ترمه منتقل میکنند؛ یعنی دور کار را ملیله می‌دوزند. سپس به توردوزی می‌پردازند و تمام نقش ها را با ملیله می‌دوزند. در آخر مقداری پنبه به اندازه گل یا بوته ی نقشه، تکه تکه می کنند ودر قسمتهای مورد نظر قرار می‌دهند، آن را روی پارچه می دوزند و سپس آن را ملیله دوزی می کنند.
کاربرد های ملیله دوزی:
پرده، جای قلمدان، جای ساعت، کیسه پول، روسری، کلاه، کمربند، رویه قوری، رو میزی و پرده خانه خدا
خاتم کاری
هنر خاتم سازی که از مهمترین هنرهای دستی ایران است.
تعریف خاتم کاری:
هنر آراستن سطح اشیاء با مثلث های کوچک به صورت موزاییکی. طرح های گوناگون خاتم با کنار هم قرار دادن مثلث های کوچک اشکال هندسی منظمی را ایجاد می کند. این مثلث ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می سازند.
پیشینه خاتم کاری:
روایت های زیادی وجود دارد که خاستگاه خاتم کاری را شهر شیراز می دانند؛ زیرا قدیمی ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده. و همچنین هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد.
با این حال این هنر در دوران صفویه به اصفهان منتقل شد و دوران اوج شکوفایی و تکامل آن نیز مربوط به همین دوره است.
مراحل خاتم کاری: در مرحله اول استخوان یا فلز را با ابزار مخصوص به طول ۳۰ سانتیمتر و قطر۱تا ۲/۵ میلی متر، به صورت منشورهایی با قاعده مثلث برش داده، و آنها را به گونه ای کنار هم قرار می دهند که برش عرضی این مثلث های واحد دارای اشکال هندسی منظم باشد. سپس این برش‌ها را با استفاده از ابزار سریش با نظم و دقت خاصی روی ورقه نازک چوبی می چسبانند. و بعد از این که خشک شدن اشیای مورد نظررا با آنها تزئین می نمایند. چوب هایی که در خاتم کاری مورد استفاده قرار می گیرد باید دارای رنگ و بافت مناسبی بوده، و گره و ترک نداشته باشد فلزات نیز باید آلیاژ مناسبی داشته باشند.
کاربردهای خاتم کاری:
از این هنر می توان در جهت ساخت گلدان، ساعت، آجیل خوری، جعبه و غیره استفاده کرد.
هنر نگارگری
به هنر تصویرگری ظریف که دارای ویژگی های تزیینی است و از دیرباز در شرق نزدیک رواج داشت، هنر نگارگری می گویند. واژه نگارگری به معنای نگاریدن، کشیدن، به تصویر دراوردن و صورتگری، و اصطلاح نگارگری معمولاً به مجموعه‌ای از هنرهای مرتبط با کتاب چون تشعیر، تصویرگری و حتی مستقل از کتاب مانند: قلمدان نگاری و غیره گفته می شود.
پیشینه نگار گری:
در سال‌های اخیر باستان‌شناسان در مناطق کوهستانی استان لرستان غارهایی را کشف کردند، که انسان های غارنشین روی دیوارهای آن را نقاشی کرده بودند. همچنین در تپه ملیان استان فارس آثاری کشف شده که با رنگ‌های گل ماشی، اخرایی و سیاه نقاشی شده بود. کشف سفال ها، جام ها، مفرغ ها و آثار کهن هنری ایران در گوشه و کنار کشور تداوم هنر نگارگری ایران را به خوبی نشان می دهد. این هنردر دوره صفویان به اوج رسید نگارگران توانمند این دوره در صدد تنوع بخشیدن به کارهای خود، ابداع شیوه‌های تازه و تکامل بخش در این زمینه بودند.
مراحل نگارگری: هنرمندان با قلم گیری ضخامت خطوط را در نقاشی تغییر می دهند تکرار این عمل باعث می شود که سایه روشن و حجم در تصویر دیده شود.
به طور کلی می توان گفت خط و قلم گیری دو رکن اصلی در نگارگری هستند.
در مرحله اول می توان طرح را از دو روش انتقال بر کاغذ و گرد زغال بر روی بوم منتقل کرد.
مرحله رنگ گذاری: این مرحله شامل قلم گیری اولیه، رنگ گذاری با رنگ های جسمی و رنگ گذاری با رنگ های روحی است.
مرحله ی ساخت و ساز: پس از رنگ گذاری مراحل ساخت و ساز که شامل انواع قلم گیری، پرداز، فضاسازی و صورت سازی است انجام میشود.
در مرحله آخر، نگارگر برای مشخص کردن فضای داخلی یک تصویر و فضای خارجی و ارتباط منطقی بین فضای دو بعدی با فضای سه بعدی، در اثر خود یک کادر و جدول مناسب ایجاد می کند.
سفالگری
به اشیای ساخته شده از گل پخته به اصطلاح سفال و سفالینه میگویند مانند: کاسه، کوزه و غیره
انسان های اولیه با توجه به نیازهای خود، نخستین محصولات سفالی را ابداع کردند.
کهن ترین اشیای سفالی به دست آمده از کاوش های باستان شناسی ایران مربوط به گنج دره در استان کرمانشاه است؛ که تاریخ آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد برمی گردد. با بررسی دقیق آثار سفالی می توان حرفه ها، صنایع و آثار مادی طوایف و جوامع بشری در قلمرو های فرهنگ های گوناگون را شناخت. و همچنین این آثار،وسیله مستقیمی برای شناسایی تمدن، شهر،اقوام وادوار مختلف هستند. باستان شناسان می کوشند با بهره گیری از هنر طراحی و تکنیک های دقیق، قطعات و اشیا مختلفی را که از مناطق باستانی به دست می آید را مورد بررسی قرار دهند و به اسرار هنری و بسیاری از ناشناخته های زندگی آن دوران پی ببرند.
برای ساخت ظروف سفالی چهار مرحله باید طی شود.
آماده سازی گل، شکل دادن به آن،تزئین و حرارت دادن
گام اول آماده سازی گل: در این مرحله باید گل را قبل از شروع کردن به کار ورز داد.
گام دوم شکل دادن به گل: بعد از ورز دادن گل، باید با استفاده از چرخ یا به صورت دستی به آن فرم داده شود.
حرارت دادن: در مرحله آخر باید شی ساخته شده در کوره حرارت داده شود.
اهمیت هنر سفالگری
در گذشته های دور از هنر سفالگری برای ثبت اطلاعات و خاطرات مهم خود استفاده می کردند.
سفالگری فعالیتی است که نیاز به تمرکز دارد و باعث از بین رفتن نگرانی های موجود در زندگی روزمره می شود. تجربه لمسی که در ایجاد اشیا سفالی برای افراد فراهم می شود باعث می شود که آرامش و معنویت موجود در طبیعت به آنها منتقل شود.
حرکت هایی که توسط دست ها برای ایجاد اشیای سفالی انجام می شود، تمرین مناسبی برای تقویت دستها و عضلات آن به شمار می‌رود.
یادگیری سفالگری همچنین می تواند یک راهکار عالی برای مهار استرس باشد.
میناکاری
مزین کردن سطح فلزاتی چون مس، طلا و نقره به وسیله رنگ های لعابدار مخصوصی که در حرارت بسیار زیاد پخته و ثابت می شود. در این هنر معمولاً با قلم سفید طرح ها و نقوش مختلفی را بر روی سطح ظروف فلزی(مسی،فلزی،طلایی) می کشند.
کلمه مینا به معنای آسمان آبی است.رنگ ظروف میناکاری معمولاً به رنگ های آبی سبز و گاهی قرمز می باشد، که اگر با نگاهی هنری به داخل ظروف منقوش مینا بنگریم ما را به یاد پهنای زیبای آبی آسمان می‌اندازد. و شاید به همین دلیل است که اسم این هنر را میناکاری نامیده اند.
پیشینه میناکاری
هنر میناکاری قدمتی حدود پنج هزار سال دارد، که برای زیبایی بخشیدن به زیورالات و ظروف مختلف، استفاده می‌شده است. این هنر در ابتدا بر روی فلزات ارزشمندی چون طلا و نقره انجام می گرفت. اما بعدها به دلیل علاقه زیاد مردم به مینا کاری، ظروف برنجی و سپس مسی نیز با این هنر مزین شدند.
در واقع ممکن است این هنر ایرانی نباشد. اما از آنجا که در ایران و مخصوصاً در شهر زیبای اصفهان به تکامل رسیده میتوان گفت که کاملا ایرانی شده و امروزه در نظر جهانیان به عنوان ره آورد هنرمندان اصفهان شناخته میشود.
با توجه به میناکاری بودن بخشی از مجسمه زئوس، پیشنیه هنر میناکاری در جهان به زمان روم باستان بر می گردد. این مجسمه یکی از عجایب هفتگانه است، که قدمت آن به ۴۵۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد.
مراحل میناکاری
در ابتدا باید مسگر ظرف مورد نظر را با ورقه مس بسازد. در گام دوم به محصول لعاب زده شده، و در کوره قرار می دهند. پس از آن هنرمند مینا ساز طرح مورد نظر خود را روی منتقل می کند. بعد طرح رنگ آمیزی می‌نمایند و سپس آن را قلم گیری می کنند. در گام آخر مجدداً ظرف را در کوره حرارت داده، و پس از پایان پخت، روی ظرف را با لعاب شفاف می پوشانند و دوباره می پزند.
کاربرد هنر میناکاری:
زیورآلات، کاسه، بشقاب، گلدان،آیینه، گلاب پاش، جعبه قرآن وغیره
هنر مسگری
مسگری یکی از کهن ترین هنرهای ایران زمین است، که پیشینه آن حدوداً به پنج هزار پیش می رسد. و در طی آن وسایل مسی تولید می شود. انسانهای اولیه پس از به کارگیری سنگ و گل برای رفع سایر نیازهای شان به فلز روی اوردند. در بین فلزات، فلزمس زودتر از بقیه فلزات به کار رفت. به این دلیل که مس به صورت خالص در طبیعت یافت می شد، و بهره برداری از آن ساده بود. و همچنین درخشش و جلای مس خالص از جمله علل کاربرد این فلز در اعصار گذشته می باشد. با توجه به مدارکی که از گوشه و کنار ایران یافت شده شمال مرکزی ایران جزء کهن ترین مراکز فلزکاری جهان دانست.
مراحل مسگری:
مسگر در ابتدا ورق مس را به اندازه های مورد نیاز برش میدهد. بعد ورق برش داده شده را سندان با ابزارهای مختلف فرم می دهند.در گام سوم ورق مسی را با حرارت جوش می دهند. در گام بعدی ظروف مسی آماده شده را با اسید می شویند و مجدداً به صورت چرخشی به آن حرارت می دهند و در همین زمان پودر لحیم به آن اضافه می کنند تا رنگ آن سیاه شود. در گام پنجم ظروف مسی را با قلع سفید میکنند و در مرحله آخر ظروف مسی را در آب قرار داده و شستشو می دهند.
فواید ظروف مسی:
تاثیر مثبت ظروف مسی بر سلامت کلی بدن، درمان پوست های آسیب دیده و خشک، مس بدن را برای تولید میلین تحریک میکند که این باعث افزایش سرعت عملکرد مغز می شود وهمچنین بیماری آرتروز را بهبود می دهد.
هنر ابریشم بافی
رشته ابریشم، الیافی است که توسط کرم های ابریشم تولید می شود.
پیشینه ابریشم بافی
برای نخستین بار کشف کرم ابریشم و پرورش آن در چین باستان اتفاق افتاد. با وجود این که چینی‌ها حدود سه هزار سال پنهان کاری کردند، سرزمین های دیگر توانستند از شیوه پرورش و تهیه ابریشم اطلاع پیدا کنند. پرورش کرم ابریشم به تدریج در سرزمین های مختلف به خصوص ژاپن و ایران گسترش یافت. با توجه به شواهدی که از حفاری مارلیک و چراغعلی تپه یافت شده صنعت ابریشم بافی مردم روستا نشین ایران مربوط به دوره قبل از تاریخ می باشد.
مراحل ابریشم بافی
در ابتدا ابریشم بافان از پیله های ابریشمی که پرورش داده‌اند نخ چله تهیه می کنند.
سپس نوبت به چله کشی می‌رسد در این مرحله به تعداد مورد نیاز پایه های چوبی در زمین قرار می دهند، و نخ های ابریشمی رنگین را با هم کشیده و به ترتیب از میله اول پیچیدن را آغاز می کنند. این عمل را آنقدرادامه می‌دهند تا تعداد تارهای آن به ۸۰ تار برسد. پس از آماده شدن دار بافنده با فشار پدال بافت را آغاز نموده و بدین ترتیب با تکرار این کار نقش خاصی که از قبل طراحی شده بافته می شود.
هنر کاشی کاری
به قطعه سنگی مصنوعی گفته می شود که از طول و عرض متفاوت برخوردار بوده و یک طرف آن دارای سطحی کاملا صاف و صیقلی می باشد.
به هنر کنار هم چیدن قطعات کاشی، برای ایجاد یک طرح منظم هنر کاشی کاری می گویند.
پیشینه ی هنر کاشی کاری
ریشه کاشی کاری مربوط به هنر سفالگری است. کاشی کاری هنر ایرانی است که قدمت آن به ۱۵۰۰سال پیش از میلاد باز می‌گردد و در زمان ورود دین سلام به سرزمین پارس و ایجاد سبک معماری ایرانی_ اسلامی به اوج خود رسید. کاشی کاری سخت و طاقت فرساست اما هنری است که نتایج اعجاب آور آن در انواع گوناگون معرق هفت رنگ، معقلی و مقرنس جلوه پیدا می کند.ترین کاشی ایران کاشیهای فیروزه ای اصفهان است که مناره های دوران سلجوقی با آنها ساخته شده. در ابتدا بیشترین طرح‌هایی که در کاشی کاری مورد استفاده قرار می گرفتند طرح های هندسی بوده اند. اما بعدها بیشتر، طرح های گل و بوته، حیوانات و پرندگان به کار گرفته می شد.امروزه نیز هنر کاشی کاری یکی از هنرهای دستی مرسومه شهر اصفهان است و کارگاه های متعدد کاشی سازی و هنرمندان کاشی کاری زیادی در این شهر وجود دارد.
مراحل کاشی کاری
در ابتدا با خاک رسی که مواد زائد و اضافی آن جدا شده گل تهیه می کنند. سپس به وسیله فشار و پرس قالب گیری صورت می گیرد. پس از خشک شدن کاشی آن را دوبار در کوره می پزند. برای مرحله آخر؛ بعد از اتمام اولین مرحله پخت، قطعه را از کوره خارج می نمایند و روی آن لعاب می پاشند سپس مجدداً آن را درون کوره قرار می دهند.
هنر قلم زنی
یکی از قدیمی ترین هنر های ایران هنر قلمزنی است که در گروه فلزکاری قرار می گیرد. در هنر قلمزنی با کندن نقش و نگار مختلف روی سطح اشیای فلزی ( به خصوص مس طلا نقره و برنج )آن را مزین می کنند.
پیشینه قلم زنی
ابداع این هنر به زمان سکا ها یا سیت ها که نژاد آریایی داشتند، نسبت داده می شود. به کار بردن فلز به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می رسد.
جام طلای حسنلو یکی از آثار قدیمی قلم زنی است که در سال ۱۳۳۶ کشف شد و قدمت آن به هزاره اول برمیگردد. .این جام دارای نقوش برجسته ای همچون خدایان سوار بر ارابه است.جام های طلای مارلیک نیز از آثار قلمزنی همین دوره هستند .
همچنین آثار قلمزنی اندکی از دوره ی مادها که در ۷۰۰ سال پیش از میلاد در ایران روی کار آمدند به جای مانده است.
این هنر در دوره هخامنشیان و صفویه به اوج خود رسید اما در دوره هخامنشیان به دلیل حمله اسکندر به ایران و آتش زدن تخت جمشید آثار زیادی نابود شدند.و در دوره صفویه ساخت و تولید تنگ ها و کاسه های قلمزنی مرسوم شده بود. به دلیل ویژگی های مختلف مس ازجمله: نرمی و چکش خواری، استفاده از این فلز در هنر قلمزنی متداول تر از سایر فلزان است. از سوی دیگر باستان شناسان معتقدند که مس اولین فلزی است که در هنر فلزکاری و قلمزنی مورد توجه بشر قرار گرفت. امروزه در هنر قلمزنی برای کاهش سر و صدای قلم، ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را از محلول قیر و گچ پر می کنند.
مراحل قلمزنی
در ابتدا باید بر روی شیء را قیر ریزی کرد. سپس انتقال طرح بر روی کار صورت می گیرد. بعد از اتمام مرحله انتقال طرح هنرمند قلم زن باید چکش را در یک دست و قلم را در دست دیگر گیرد و کار را آغاز کند. در مرحله بعدی که ریزه کاری نام دارد، هنرمند اشیا فلزی را با استفاده از نقوش و طرح های ریز قلم زنی می کند. پس از ریزه کاری باید برای جدا کردن قیر از بوم های فلزی تخت قیر را سرد کرده و بشکنند. اما در بوم های گلدانی شکل قیر را حرارت داده و سپس جدا میکند. در مرحله آخر از اثر را با استفاده از اسید سولفوریک یا تیزاب سلطانی می شویند.
فیروزه کوبی
فیروزه کوبی یکی از رشته های صنایع دستی است که زیبایی و گیرایی منحصر به فردی دارد.
به هنر قرار دادن قطعه های کوچک سنگ فیروزه به صورت موزاییکی بر سطح ظرف ها زیورآلات و اشیای تزیینی هنر فیروزه کوبی می گویند. که پایه این ظرف ها به جنس های مسی، برنجی، نقره ورشویی یا برنزی هستند.
پیشینه فیروزه کوبی
در حدود ۶۰ سال قبل فردی به نام یوسف حکمیان معروف به محمد رضا در مشهد کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلات (مانند دستبند گل گوشواره و …) آغاز کرد. و در بیست سال بعد صنعتگر دیگری به نام حاج داداش این هنر را از مشهد به اصفهان برد.
سنگ فیروزه: این سنگ از ایران باستان در میان ایرانیان شناخته شده و پرطرفدار بوده است. خواص درمانی همچون جذب نیروهای مثبت و دفع انرژی های منفی از انسان،دارد.و همچنین دین اسلام به استفاده از این سنگ نگاه مثبتی دارد و از نظر معنوی سنگ ارزشمندی است.
مراحل فیروزه کوبی
در ابتدا زرگر با ورق فلزی( از جنس مس ورشو برنج یا برنز) ظرف مورد نظر خود را می سازد. سپس فیروزه کوب قطعه های کوچک سنگ فیروزه را در اندازه‌های تقریباً یکسان در کنار هم قرار می دهد و با استفاده از چسب فیروزه کوبی آنها را روی سطح شی با ظرافت بسیار می چسباند. در مرحله بعدی با کمک سنباده اضافه های سنگ را سابانده و روی سطح ظرف فیروزه‌کوبی پلیش زده میشود و در آخر برای جلوگیری از رطوبت و نفوذ آب و همچنین درخشش ظرف بر روی آن لایه ای از پلی استر پاشیده می شود.
کاربرد هنر فیروزه کوبی
این هنر جنبه تزیینی دارد و برای مزین کردن ظروفی چون: قندان، گلدان، شیرینی خوری، گلاب پاش و غیره به کار برده می شود. علاوه بر آن از این هنر برای ساخت تابلوهای نفیس نیز استفاده می شود.
هنر نقره سازی
از حدود چهار هزار سال قبل از میلاد انسان ها پس از کشف طلا با کاربرد نقره نیز آشنا شدند. فلز نقره نیز مانند طلا و مس به صورت خالص در طبیعت وجود دارد ولی بیشترین مقدار آن از سنگ معدن استخراج می شود.
با توجه به آثار کشف شده در تپه های سیلک کاشان که متعلق به چهار هزار سال قبل از میلاد است می توان فهمید که مردم این ناحیه با کاربرد فلز نقره و ساخت اشیای نقره ای کاملا آشنایی داشته اند.
در نقاط مختلف ایران معادن نقره بسیاری وجود دارد از جمله: معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک که در دوره ساسانیان از محصول آنها به ویژه در ساخت و تولید ظروف نقره ای استفاده می شد.این هنر در زمان ساسانیان رونق فراوانی داشت.
مراحل نقره سازی
در ابتدا باید نقره با مس را عیار کرد، سپس نقره را ذوب کرده در داخل قالب ریچه می ریزند. سپس نقره به شکل شمش در می آید. شمش را توسط دستگاه نورد که دارای دو غلطک سنگین است به ضخامت های مورد نیاز نازک می کنند. امروزه برای ساخت ظروف و اشیاء نقره ای روش های گوناگونی از جمله: چکش کاری، خمکاری با استفاده از قالب، ریخته گری و پرسکاری وجود دارد.
روش ریخته گری
در این روش ظروف را به وسیله قالب هایی از جنس، نقره، برنج و به ویژه آلومینیوم، می سازند.
روش پرسکاری
در این روش نقره را به وسیله یک قالب و دستگاه پرس به شکل مورد نظر در می آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود.
روش خم کاری با استفاده از قالب
در این روش ورق نقره را بر روی قالب های مخصوص کشیده و به واسطه ی میله ای که دستگیره چوبی دارد، ورق را تا جایی می کشند که شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند.
روش چکش کاری
در این روش ساخت ظروف تنها به وسیله چکش انجام می گیرد.
کاربردهای هنر نقره سازی:
از این هنر در جهت تولید و ساخت انواع زیور آلات، میوه خوری، آینه، کشکول شمعدان،بشقاب، کاسه و غیر استفاده می شود.
هنر پولک دوزی
پولک دوزی پارچه ابریشمی یا پنبه ای است که بر روی آن پولک های طلایی و گاه طلای خالص نصب می شود.
این رودوزی گاهی همراه با گلدوزی، سرمه، منجوق، ملیله، ابریشم و سنگ مروارید انجام می شود.
جنس این پولک ها در گذشته از طلا، نقره یا برنجی با شکل های مختلفی مانند: دایره برگ ،ستاره، گل، هلالی، اشکی و غیره بوده است.
اما امروزه جنس این پولک ها از پلاستیک رنگی یا آلیاژی با اشکال هندسی، برگی، گلی، ستاره ای، اسلیمی و غیره می باشد.
پیشینه پولک دوزی
این رودوزی از جمله هنرهایی است که قدمت بسیار طولانی دارد.
در حفاری های شهر سوخته در سال ۱۹۶۹ میلادی پیکره برنزی کشف شد که بر روی لباس آن پولک های کوچک تزیینی تا پایین زانو کشیده شده، مشاهده میشود.
در زمان هخامنشیان از از این هنر برای مزین کردن لباسها، کلاه و پرده استفاده می‌کردند. در عهد صفوی نیز از این هنر همراه با دوخت های دیگر برای تزیین پرده ها، سفره ها، تابلوهای تزیینی و سجاده استفاده می شده است.
مراحل پولک دوزی
برای پولک دوزی دوخت های متنوعی وجود دارد این دوخت ها عبارتند از دوخت ساده، دوخت برجسته،دوخت ایستاده و دوخت نخ رو
در اینجا به توضیح مختصری است دوخت ساده می پردازیم.
دوخت ساده
در این روش دوخت، با دوختن پولک بر روی منجوق، پولک را به پارچه متصل می کنند. شیوه کار به این ترتیب است که ابتدا سوزن را باید از زیر پارچه برده و از روی پارچه بیرون کشیده، اول یک پولک و بعد یک منجوق را با سوزن گرفته و از سوراخ پولک به پشت پارچه برمی گردانند.
کاربرد هنر پولک دوزی
از این هنر در جهت تولید لباس عروس، تزیین پرده، جانماز، سرمه دان، سفره قند جای قلمدان، کوسن، روتختی ، لباس و غیره استفاده می کنند
هنر قلمکاری
به هنر چاپ یا نقش زدن روی پارچه هنر قلم کاری (یا چیت سازی) می گویند.
قلمکاری از لحاظ لغوی از دو واژه قلم و کاری تشکیل شده که می توان آن را اینگونه معنی کرد: کار هنری که با قلم انجام می شود.
پیشینه قلمکاری
با توجه به آثار کشف شده می توان گفت که این هنر در قرن ۴ و ۵ هجری در دوره غزنویان پیدا شده است.
در قرن یازدهم قمری در زمان شاه عباس صفوی به علت علاقه‌ای که درباریان به هنر قلمکاری داشتند این هنر توسعه یافت و به کمال رسید.
مراحل قلمکاری
ابتدا باید قالب تراشیده شود. سپس پارچه را آماده سازی می کنند که در این مرحله اطراف پارچه حاشیه دوزی و ریشه تابی می شود. پس از آماده سازی پارچه نقش قالب ها چه رنگ های مختلفی دارند بر روی پارچه زده میشود. سپس برای تثبیت رنگ های پارچه آن را در آب روان می شویند. در مرحله اخر پس از تثبیت دو رنگ سیاه و قرمز، مراحل نقش زنی رنگ های دیگر ادامه می یابد.
شرکت اریسا
شرکت ایریسا با ارائه محصولات صنایع دستی اصیل ایرانی باعث شده تا هنر صنعتگران و هنرمندان کشورمان رونق بیشتری بگیرد.
تمام محصولات اریسا به دست استادکاران زبردست ایرانی ساخته میشود و در انتها آنها را در بسته بندی هایی شکیل و چشم نواز قرار می دهد.اریسا این محصولات را با توجه به ارزش مادی در ۵ مجموعه برنزی نقره ای طلایی مروارید و الماس قرار داده است تا شما عزیزان به راحتی بتوانید صنایع دستی مورد نیاز خود را انتخاب کرده و تهیه نمایید
