صنایع دستی هر سرزمین در واقع نشان دهنده هویت و فرهنگ آن ملت است. به دلیل اینکه صنایع دستی از ابتدایی ترین ابزار تعامل انسان‌ها با یکدیگر بوده اند می توانند اطلاعات قابل توجهی از پیشینه تاریخ سرزمین های مختلف جهان را ارائه دهند.
قدمت صنایع دستی ایران به دوران ایران باستان باز می گردد. که این صنایع سهم قابل توجهی از صادرات کالاهای کشور ما دارند. بخشی از صنایع دستی زیبای ایران مربوط به استان گیلان است. اگر به بازارهای گیلان رفته باشید هنرهای دستی رنگارنگ و زیبای این استان خوش آب و هوا را مشاهده کرده اید. در اینجا به معرفی برخی از صنایع دستی این استان زیبا می پردازیم.
حصیر بافی
حصیر بافی یکی از صنایع دستی بومی و اصیل گیلان می باشد. که از گذشته های دور تاکنون در مناطق مختلف این استان رواج داشته است. بانوان بندر انزلی، غازیان و آب کنار در بافت حصیر شهرت خاصی داشتند و حصیر های این مناطق از مرغوبیت خوبی برخوردار هستند. از محصولات این هنر بومی میتوان به انواع سبد، آبکش، زیرانداز، زیر داغی و غیره اشاره کرد. در بافت زیر انداز های حصیری از نقوش مختلفی مانند: نقش پا، سایه گل وشه، لیلا لاچ، گل دسته لاچ و غیره به کار می‌رود.
مراحل بافت زیرانداز حصیری
ابتدا دو نفر با کمک مرحله ی چله کشی را آغاز می کنند. به این صورت که نخ کنفی آماده شده به شکل طولی از زیر و روی چهار چوب آماده شده عبور کرده و در میانه راه از میان سوراخ های شانه می گذرد. بعد از این مرحله، مرحله ی بافت به صورت انفرادی و هم توسط دو نفر از دو طرف دستگاه انجام میشود. در انتهای کار برای استحکام لبه ها بر دو طرف حاشیه حصیر، بافتی به نام خطک انجام می شود و سپس توسط دار قسمت های اضافه بریده میشود.
بامبو بافی
بامبو در فرهنگ دهخدا به معنای نی یا خیزران می باشد. بامبو کلمه‌ای چینی است که در زمین های پر آب و مرداب ها رشد می کند و به دلیل ارتجاعی و شکل پذیری این گیاه از آن در بافت محصولات ظریف و زیبا استفاده می کنند. شروع کار بامبو بافی در گیلان در حدود یک سال پیش همزمان با کشت چای بوده است. که مرکز تولید آن لاهیجان به ویژه منطقه لیالستان می باشد.
مراحل تهیه یک ظرف بامبو
ابتدا شیئ را که قبلا در انبار گذاشته شده و خشک شده است. با اره نجاری با توجه به محصولی که می‌خواهند تولید کنند برش می دهند. سپس با ابزار مخصوصی به نام داس آنها را از وسط بریده و به شکل نوارهای در می آورند. صنعتگران ایتدا دایره کف ظروف را تهیه کرده و سپس بدنه آن را می بافند. گاهی نیز برای اتصال برخی از قطعات به یکدیگر از مفتول های سیمی نازک استفاده کرده و با انبردست معمولی آنها را به هم می پیچانند و در آخر تمامی اطراف نی را با قیچی مخصوص برش می دهند تا نی ها یک اندازه شوند و محصول شکل یکنواخت پیدا کند.
رشتی دوزی
رشتی دوزی نوعی قلاب دوزی است که یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین هنر های استان گیلان به شمار می آید. این هنر عبارت است از تزیین پارچه های ارزنده و ضخیم به وسیله رودوزی. به صورتی که زمینه پارچه به وسیله نخ های ابریشمی مزین می شود.
در فرهنگ لغت معین قلاب دوزی با معنای دوختن نقش و نگار از ابریشم یا خامه یا رشته های طلا و نقشه به روی پارچه با قلاب، آمده است.
نقوشی که در این هنر به کار می‌روند دو نوع هستند:
- گلدوزی که از قدیم بوده و به صورت الگوی ثابت به کار می رود
- نقوش ابداعی به صورتی که مطابق با نقوش قدیم باشد به کار می رود. مانند نقشه، چادری ستونی، هشتی تاجی شب بی حاشیه دارد.
مراحل رشتی دوزی
ابتدا طرح مورد نظر را بر روی پارچه انتقال می دهند. در مرحله بعد یک سر نخ را گره زده و قلاب را درون پارچه فرو می برند و با درگیر کردن نخ به شیار قلاب آن را بیرون می کشند. بعد از خارج کردن نخ از پارچه حالت نیم دایره به خود می‌گیرد. سپس دوباره قلاب را فرو برده و نخ رو بیرون می آورند که با این کار نیم دایره قبلی علاوه بر محکم شدن، حالت دوخت زنجیره ای به خود می گیرد.هنرمندان با تکرار این کار نقوش رنگین و زیبایی را بر روی پارچه مورد نظر ترسیم می کنند.
هنر چرم دوزی
چموش دوزی نوعی کفش چرمی می باشد که عموما بدون پاشنه است و توسط برخی از هنرمندان این حرفه بافته می شود.
در گذشته نه چندان دور کفش و پای افزار تمام چرم در انواع و اقسام مختلف مورد استفاده اغلب ساکنان گیلان بود. نوع رایج آن دارای بند و تسمه های بلند است که به ساق پا پیچیده می شود. و نوع دیگر دارای تسمه و بند است ولی مانند نوع بند دار عقابی و برگشته دارد. شهر تاریخی ماسوله مرکز مهم تولید چموش است.
در قدیم بیشتر روستاییان کشاورزان و دامداران گیلانی از چموش استفاده می کردند. ولی امروزه به دلیل رواج کفشهای ماشینی و انواع پای افزار لاستیکی و پارچه‌ای استفاده از چموش بسیار کم شده به گونه ای که اکنون این هنر سنتی بیشتر جنبه تزیینی پیدا کرده است. چموش را اصولاً از چرم ساده و بدون رنگ تهیه می کردند. اما اگر قصد رنگ کردن چرم را داشتن از رنگ گیاهی همچون رنگ پوست انار استفاده می کردند.
مراحل تهیه چرم چموش دوزی
ابتدا پوست گاو و بز را به دباغخانه آورده آن را نمک زده و در آهک قرار می دادند. سپس موی آن را برمی داشتند و برای رنگی شدن پوست، آن را در آب انار ترش پخته و در حوض می انداختند. بعد از این مرحله چرم روی تخت گذاشته، لوله می کردند و بعد در آب قرار می دادند تا شوری آن از بین برود. سپس در کنار هم آویزان می کردند تا هوا خورده و خشک شود. پس از اتمام این مرحله پوست را صاف نموده و مجدداً در آب قرار می‌دادند و بعد آن را روی تخت می گذاشتند و به آن ضربه می زدند. در نهایت محصول به دست آمده را به چرم فروشان و کفاشان تحویل می‌دادند.
چادرشب بافی
به نوعی بافت پارچه محلی که توسط زنان و دختران مازندرانی و گیلانی بافته می شود، چادرشب بافی می گویند.
این پارچه با استفاده از نخ های پنبه ای، ابریشمی و پشمی، از سالیان گذشته تاکنون با کاربردهای مختلف بافته می شود.
مراحل تهیه چادرشب بافی
این پارچه توسط دستگاهی به نام پاچال در خانه ها بافته می شود.
برای شروع بافت ابتدا باید چله کشی صورت گیرد. برای این کار ابتدا نخ را به اندازه طول پارچه‌ای که قرار است بافته شود آماده می کنند. و بر اساس نقشه ای که برای آن در نظر دارند چندین چوب را با فاصله از هم در زمین فرو می کنند. و سپس نخ چله را با جداسازی رنگ، به ترتیب به دور این چوب ها می پیچانند تا به اندازه عرض دلخواه و مورد نظر پارچه برسند. و بعد آن را به دور پس نود پیچانده و آن را از روی شانه به پیش نورد متصل می کنند. بعد از این مرحله دستکش نورد را نگه داشته و نخ ها را محکم می کشند. که با این کار تارها آماده بافت می شوند. نخ پود را در درون ماکو می گذارند و از بین تار عبور می دهند و سپس، از هر رج روی آن شانه می کوبند.
نقشه های، قالی گلی، ماه گلی، خشت بوته، گلیم بوته، سرو، رسم و غیره از جمله نقش هایی هستند که در این صنعت مورد استفاده قرار می گیرند. کاربردهای گوناگون بافت چادر شب: تن پوش که به دور کمر بسته می شود، رخت خواب پیچ، بقچه، ساک دستی رو‌تختی، جانماز و غیره
مروار بافی
مروار نوعی درخت بید است که به اختصار به آن سرخ بید می گویند. و از آن در جهت ساخت و تولید انواع سبدهای چند منظوره و تک منظور استفاده می شود.
صنعت مروار بافی یکی از زیباترین هنرهای استان گیلان است. هنرمندان این منطقه با استفاده از مواد اولیه بسیار مناسب و با کیفیت صنایع مروار بافی را می بافند. این هنر بسیار زیبا همواره در کنار صنعت حصیربافی کاربرد داشته و بسیاری از محصولات نیز تلفیق این دو صنعت هستند.
مراحل مروار بافی
ابتدا بافندگان ترکه های درخت را انتخاب کرده و در آب قرار می دهند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود.
در مرحله بافت، بافنده ۴ عدد ترکه را در کنار یکدیگر قرار داده و تعداد چهار یا پنج ترک دیگر به صورت متقاطع روی آنها قرار می دهند تا شبیه یک ستاره هشت پر شود. سپس با ترک های نازک عمل بافت را با روش، یکی از زیر، یکی از رو آغاز کرده و ترک ها را به طور یکی در میان از لابلای ترکه هایی که قبلاً به صورت متقاطع روی یکدیگر قرار گرفته بودند، عبور می دهند. این عمل را تا جای ادامه می دهند که قسمت کف شئ تکمیل شود.
پس از تکمیل قسمت کف در جایی که قرار است از آنجا به لبه کار بافت شود، بافنده به بافت، شکلی مارپیچی داده و انتهای کار را نیز به صورت مارپیچ در آورده و سر تکه ها را به داخل قسمت مارپیچ خم می کند.
اریسا
شرکت اریسا با ارائه صنایع دستی کهن ایران زمین باعث شده تا هنر دست صنعتگران عزیز کشورمان از یاد نرود. تمام محصولات اریسا به دست استادکاران و هنرمندان زبردست ایرانی ساخته شده و در انتها با بسته بندی های شایسته و زیبا محصولات ارائه می شوند.
