آشنایی با صنایع دستی استان کرمانشاه

استان کرمانشاه، مهم‌ترین استان غربی ایران است و نهمین شهر بزرگ و پر جمعیت ترین استان کردنشین ایران محسوب می‌شود. در گذشته نیز به خصوص در دوره های هخامنشیان، ساسانیان، مادها و صفویان از نواحی مهم منطقه غربی ایران و گدرگاهی پر رفت و آمد محسوب می شده است. آب و هوای این استان دارای تنوع و گوناگونی بسیاری است و استانی چهار فصل  در میان مردم شناخته می‌شود و به همین علت شهرت آن در گردشگری بسیار است. از طرفی دیگر تاریخ غنی این شهر، مردم مهمان نواز، آب و هوای بی نظیر کوهستانی معتدل، جاذبه های گردشگری و اماکن دیدنی آنجا نیز به محبوبیت این شهر اضافه می کند و باعث تضمین سفری جذاب و دلنشین به استان کرمانشاه می شود. و البته نباید فراموش کنیم که یکی از مهم ترین علل محبوبیت این استان، صنایع دستی و سوغاتی های بی نظیر آن است که نشان دهنده اصالت، تاریخ غنی و هنر ناب آنجا می باشد.

معرفی صنایع دستی کرمانشاه

وقتی به شهری سفر می کنیم، علاوه بر بازدید اماکن گردشگری و مکان های تاریخی آن، به صنایع دستی آن استان نیز توجه می کنیم و احتمالا یک یارگاری برای عزیزانمان می بریم. همین امر سبب می شود تا نام و یاد آن شهر و هنر زیبایش زنده بماند. در ادامه این مطلب به معرفی و توضیح درباره صنایع دستی استان کرمانشاه می پردازیم.

گیوه یا کلاش

گیوه بافی، از هنر‌های رایج ایران زمین محسوب می شود و در گذشته بیشتر مردم از گیوه یا همان کلاش به عنوان کفش استفاده می کردند؛ اما امروزه بعضی از قدیمی ها گیوه را به علت راحتی، سبکی، دوام و… به دیگر انواع پاپوش ترجیح می دهند. شهر “نودشه” در سال 1396 به عنوان شهر گیوه ثبت ملی شد. این شهر؛ از شهر های استان کرمانشاه است و حدود 160 کیلومتر با شهر کرمانشاه فاصله دارد. هنرمندان گیوه باف، کلاش های مرغوب و نفیس خود را به کرمانشاه می آورند و در بازار عرضه می کنند؛ در شهر کرمانشاه نیز کارگاه هایی وجود دارد که گیوه‌های با کیفیت می سازند و عرضه می کنند. بد نیست بدانید گیوه بافان کرمانشاهی، پنج نوع گیوه تولید می کنند که عبارتند از: “گیوه تخت آجیده”، “گیوه تخت چرمی”، “گیوه زیرپارچه ای”، “گیوه رویه ابریشمی” و “گیوه تخت لاستیکی”. هنر گیوه (کلاش) بافی علاوه بر کرمانشاه در استان های فارس، کردستان، چارمحال بختیاری، اصفهان، مرکزی و همدان نیز رواج دارد.

موج بافی

از دیگر هنر‌های ارزنده کرمانشاه می‌توان هنر موج بافی را قلمداد کرد. این هنر از درهم تنیدن و بافتن پشم خالص پدید آمده است و این دست بافته به منظور پتو، بالشت، سجاده، چادر های عشایر، رختخواب پیچ، بقچه های کوچک و بزرگ و… در طرج ها و رنگ های مختلف بافته و استفاده می شود. موج که در اصطلاح محلی به رختخواب پیچ و مفرش شناخته می شود، یکی از هنر‌های خانگی و محبوب کرمانشاه است که تولید آن بیشتر جنبه رفع نیاز های محلی و سفارش دهندگان آشنا را دارد. موج بافی در شهرستان جوانرود و منطقه اورامانت که موج بافی آنجا به موج‌های رنگین‌کمانی شناخته می‌شود بافته شده و این نوع موج از محبوبیت بالایی در میان هنردوستان برخوردار است. در کنار این موج‌های رنگارنگ، جانماز و سجاده نیز تولید می‌شود که این سجاده‌ها و جانماز‌ها اغلب در رنگ‌ها قهوه‌ای، سیاه و سفید تولید می‌شوند که این متاثر از جنبه معنوی است که موج بافان برای این جانماز‌ها قائلند. از مهمترین طرح های موج بافان می توان چهار‌خانه، کشکولی، شطرنجی، یرمالی، سیاه و سفید و تخت قرمز را نام برد.

گلیم بافی

گلیم، نوعی فرش یا زیرانداز است که با درگیری تار و پود و با بهره‌گیری از نخ پشمی، ابریشمی، پنبه ای یا کنفی بافته می‌شود و به عنوان کفپوش یا زینت بخشیدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلیم بافی نیز، همانند قالی بافی در اکثر نقاط ایران رواج دارد و کرمانشاه یکی از این مناطق است. روستای هرسین کرمانشاه، از مشهورترین نواحی تولید گلیم خانگی در ایران است و گلیم‌های با کیفیت این منطقه زبان زد است. از نقوش معروف در بافت گلیم می توانیم به چشمه نظامی، پنجه گربه، قاچ خربزه، خطوط افقی، مرغابی، نقوش ترکیبی درخت و لانه گنجشک، مار، عروسک، قیچی و… اشاره کنیم. یک گلیم دست باف، انتخابی بی‌نظیر برای هدیه دادن است؛ چرا‌که از تاریخ تا اصالت در آن گنجانده شده است.

ابزار‌های فلزی

در گذشته، سر‌تا‌سر کرمانشاه کارگاه های تولید ابزار فلزی گسترده بود و استادان و فلزکاران ماهر در آن کارگاه‌ها ابزار و لوازمی نظیر چاقو، قند شکن، قفل، کلید، ابزار کار، شکار، زین و یراق و… را می ساختند و به فروش می رساندند؛ اما متاسفانه با گذر زمان این کارگاه ها و این حرفه پر اهمیت، به دست فراموشی سپرده شد و امروزه روش های سنتی جای خود را به روش‌های صنعتی داده اند و کمتر کسی از این ابزار‌های فلزی یاد می کند. البته هنوز در روستایی به نام “کرند”، نزدیک شهر کرمانشاه فقط چند کارگاه سنتی به

تولید ابزار فلزی می پردازند که بیشتر به تهیه وسایل خانگی و زیستی اشتغال دارند و علاوه بر کرند در شهر کرمانشاه نیز چند کارگاه آهنگری وجود دارد که بیشتر آلات کشت و زرع را می سازند.

نمدمالی

نمد‌مالی هنری است که در استان های کرمانشاه، خراسان، مازندران، سمنان، چهارمحال و بختیاری و… رواج دارد. نمدمالی، تنها روشی برای ایجاد یک پارچه است که در آن از بافتن استفاده نمی شود و محصول نهایی آن “نمد” است. در روند تولید نمد، با استفاده از فشار، حرارت، و رطوبت؛ الیاف های پشمی در‌هم تنیده می شوند و بافته ای سنتی نسبتاً مستحکمی را پدید می آورد. برای بهتر شدن کیفیت محصول نهایی، از صابون و زرده تخم مرغ نیز می توان استفاده کرد. پشم مورد استفاده در نمدمالی، پشم بهاره گوسفند است و پشم چیده شده در شش ماه اول سال مناسب تر است. به همین خاطر معمولا نمدمالان، فعالیت خود را در فروردین ماه آغاز و اواخر مهر به آن خاتمه می دهند. پشم، دارای ویژگی های خاصی است که همین خصلت ها سبب مناسب بودن آن برای نمدمالی و تهیه نمد می شود؛ دو مورد از این ویژگی ها عبارتند از:

. رطوبت: درصد رطوبت در پشم های مختلف متفاوت است.

. چربی: چربی در پوست حیوان تولید شده و پشم دارای چربی طبیعی از شکسته شدن الیاف جلوگیری می کند.

بهترین پشم برای نمدمالی، پشم گوسفند از نژاد مرغوب آن است که از مناطق کردستان، خراسان، لرستان، فارس، باختران، اصفهان، خوزستان و آذربایجان به دست می آید. از این هنر برای تهیه و تولید لوازمی مانند: کلاه نمدی، خورجین، زیرانداز، پادری و… استفاده می شود.

ارغوان بافی (سبد بافی)

هنر سبدبافی، قدمت بسیاری در کرمانشاه و یا حتی در تاریخ بشریت دارد. در سبد بافی از انواع شاخه ها، ترکه ها و ساقه های گیاهان و درختان استفاده می شود و زنان و مردان هنرمند با بافتن شاخه ها و ترکه های گیاهان محصولاتی زیبا و ارزنده را خلق می‌کنند. یکی از معروفترین مناطق سبد بافی در استان کرمانشاه، روستای “داریان” از توابع شهرستان پاوه است که از شاخه های درخت ارغوان برای ساخت سبد استفاده می شود. محصولاتی از قبیل: سبد نان و سبزی، سبد میوه و… در این صنعت تولید می شوند. ناحیه “اورامانات” منطقه ای کوهستانی و سردسیر است و درخت ارغوان که در آن منطقه رشد می کند دارای شاخه ها و ترکه های بسیار مقاوم و مناسبی که محصولات بافته شده از آن ترکه ها از نظر زیبایی، مقاومت، مرغوبیت و… جدا می کند.

مرس بافی

هنر مرس بافی، هنر دیرینه و اصیل کرمانشاه است که ماده اصلی آن پشم بز “مرسی” است که شامل مو و کرک های نازک زیر گردن و شکم بز می شود. پشم مورد استفاده، رنگ آمیزی نمی شود؛ بلکه با ترکیب دو یا چند نوع پشم همرنگ با یکدیگر و حلاجی کردن آنها بدست می آید. مرس، این پارچه محلی برای پوشاک محلی مردان و زنان منطقه از گذشته های دور رواج داشته و هم اکنون نیز رایج است. به گفته استادان قدیمی این صنعت، مرس بافی پیشینه ای چند هزار ساله دارد. این هنر اخیراً به ثبت ملی رسیده است و اصلی‌ترین مناطق بافت مرس در استان کرمانشاه مربوط به شهرستان‌های “جوانرود” و “پاوه” است ولی بهترین نوع مرس در روستای “هورامان” تهیه می شود. در گذشته روستاهای کی‌مینه، درزاور و هانی‌گرمله نیز تولید کننده پارچه مرس بوده اند اما هم اکنون تولیدات این هنر در اماکن ذکر شده مشاهده نمی شود.

ساخت ساز های سنتی

یکی دیگراز صنایع دستی و حرفه هایی که در کرمانشاه موجود است، ساخت سازهای سنتی از جمله “تنبور” می باشد که در گویش کردی به آن “تمیره” می گویند. تنبور یک ساز عرفانی است که افراد آشنا به این ساز، در مراسم های مذهبی و هنگام ذکر دعا و نیایش این ساز را می نوازند. ساز‌هایی همچون “سه‌تار” از خانواده تنبور محسوب می شوند اما تفاوت های اصلی میان آن دو مانند ابعاد کاسه و دسته، تعداد سیم ها و حتی نحوه نواختن آنها مشاهده می شود.

قلم زنی

قلم‌زنی هنری است که در استان کرمانشاه روزگاری جلوه‌ای خاص داشته و قلم زنان بزرگی در اين منطقه مشغول فعاليت بوده اند. قلم زنان هنرمند كرمانشاهی با الهام گرفتن از طبیعت و آثار تاریخی در کمال دقت، زیبایی و ظرافت آثاری هنری را پدید آورده که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می دارد. استاد “علی اکبر عین القضایی” یکی از استادانی است که اجازه نداده است این هنر رو به فراموشی برود و هم اکنون با آموزش قلمزنی به جوانان کرمانشاهی، این هنر را زنده نگه داشته است.

چیغ بافی

چيغ يا یا به گویش محلی “چيخ” حصیری به پهنایی در حدود صد و پنجاه سانتی متر است که روی آن نقوش متفاوتی توسط نخ‌های رنگارنگ و چشم نواز پشمی به دست هنرمند بافنده ایجاد می شود. بیشترین کاربرد چیغ، حفاظت از سیاه چادر ها و یا تقسیم بندی محیط داخلی چادر عشایر است.

سخن پایانی

در این مطلب، به معرفی و بررسی صنایع دستی زیبا و ارزشمند کرمانشاه پرداختیم. با پا گذاشتن به این استان زیبا می توانید از آب و هوای دلنشین لذت ببرید، به اماکن گردشگری و روستاهای زیبایش قدم بگذارید و از هنر های سنتی نفیس آنجا دیدن کنید. امیدواریم این توضیحات برایتان مفید و یاریگر شما در شناخت بهتر یکی از استان های بی نظیر کشورمان شده باشد.